Monos Emiin uildver

Хатуу эмийн хэлбэр

Хатуу эмийн хэлбэрт: нунтаг (Pulvis), бүрээс (Capsula), шахмал (Tabuletta), бүрмэл шахмал (Dragee), үрэл (Pilulae), мөхлөг (Granulum), зэхмэл буюу цуглуулга (Species) зэрэг орно. Бас карамель (Caramel), пастилка буюу троше (Trochiscius),

спансулы (Spansulae) хэлбэр гэж байдаг ажээ.

Эмийн бодисыг гадуур, дотуур хэрэглэхэд зориулан жижиглэн нунтаглаж бэлтгэсэн, хатуу эмийн хэлбэрийг нунтаг эм гэнэ. Нунтаг эмийг хир зэрэг нарийн нунтаглагдсан байдлаар нь буюу тухайн нунтгийг бүрдүүлж буй ширхлэгийн хэмжээгээр нь 3 зэрэг болгон ангилдаг. Үүнд:

1. Маш нарийн нунтаг (Pulvis subtilissimus): 0,1 мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх нунтгийг хэлнэ. Маш нарийн нунтгийг гадуур цацлаганд хэрэглэнэ.

2. Нарийн нунтаг (Pulvis subtilis): 0,2 мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх нунтгийг хэлнэ. Нарийн нунтгийг ууж хэрэглэнэ.

3. Бүдүүн нунтаг (Pulvis grossus): 0,5 мм-ийн хөндлөн огтлолтой шигшүүрээр шигшигдэх нунтгийг хэлнэ. Бүдүүн нунтгийг тухайн эмийн

уусмал бэлтгэхэд хэрэглэнэ. Гашуун амттай, эвгүй үнэртэй буюу цочроох нөлөөтэй эмийг тусгай бүрээсэнд хийж гаргадаг. Бүрээсэнд ихэвчлэн тугнасан нунтаг эмийг хийх боловч заримдаа өтгөвтөр шингэн эмийг хийж, үйлдвэрийн аргаар бэлтгэдэг. Бүрээстэй эмийг шууд залгиж уух бөгөөд ходоод-нарийн гэдсэнд бүрээс нь задарч хайлдаг. Бүрээсийг дотор нь царцмаган (Capsula gelatinosis) ба цардуулан (Capsula

amylacea seu oblata) бүрээс гэж 2 ангилдаг. Сүүлийн үед спансул хэмээх нэгэн шинэ хэлбэрийг хэрэглэх болсон бөгөөд тэр нь хоол боловсруулах замын янз бүрийн хэсэгт (pH-ийн янз бүрийн нөхцөлд) янз бүрийн хугацааны дараа эмийн бодис чөлөөлөгдөн шимэгдэх боломжийг хангадаг микросферууд буюу микрокапсулуудаас бүрддэг.

 Эмийн бодисыг бие махбодид оруулах зам

1. 2. Эмийн бодисыг бие махбодид оруулах зам• Биед ямар нэгэн аргаар эмийг оруулж байж эмийн үйлдэл илэрнэ. Ямар замаар эмийг бие махбодид оруулснаас уг эмийн үйлдлийн эхлэх үргэлжлэх хугацаа, үйлдлийн идэвх шууд хамаардаг.• Эмийн бодисыг бие махбодид оруулах замыг ерөнхийд нь 2 хуваадаг. • Хоол боловсруулах замаар оруулах /Энтеральны/ • Хоол боловсруулах замаар оруулахаас бусад замаар оруулах /Парэнтеральны/

1. 3. Хоол боловсруулах замаар оруулах• Уух• Хэлэн дор тавьж шимэх• Шулуун гэдсээр хийх• 12 хуруу гэдсэнд зондоор хийх

1. 4. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• Давуу тал: • Хамгийн энгийн тохиромжтой арга. • Эмийг заавал ариутгах шаардлагагүй.• Сул тал: • Элгээр дамждаг учир элгийг хордуулж болно. • Бага насны хүүхэд, ухаангүй хүнд өвчтэй хүмүүст хэрэглэж болдоггүй • Эмийг ууж хэрэглэх үед шимэгдэх, хоол боловсруулах замаар дамжихдаа задрах, элэгний хоригт хувирах зэрэг тодорхой хэмжээний бодис алддаг тул биохүртэхүй нь бага.

1. 5. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх

1. 6. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• Эмийн хэлбэрээс хамааран эмийнбодис хаана задралд орох нь өөрөөр байна.*Матрикс шахмал: гидрофоб болонгидрофили полимерүүдийгхослуулж бэлтгэсэн шахмал.Эмийн задралыг удаашруулна.

1. 7. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• Эмийн бодис нарийн гэдсэнд шимэгдэх механизм:• 1. Идэвхгүй диффузын зам• Бодисын концентрацийн градиентаар тодорхойлогдоно. Ийм замаар тосонд уусамтгай бодисууд амархан шимэгдэнэ. Хэдий чинээ тосонд сайн уусна, төдий чинээ эсийн мембраныг амархан нэвтэрнэ.

1. 8. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх

1. 9. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• 2. Мембраны сүвээр (пороор) фильтрацийн замаар шимэгдэх:• Гэдэсний ханын эпители эсийн мембраны сүвийн диаметр ойролцоогоор 0,4 нм байдаг. Иймээс уг сүвээр ус, зарим ион, усанд уусдаг жижиг молекулууд нэвтэрч шимэгдэнэ. Гэхдээ энэ сүвээр нэвтрэхдээ гидростатик болон осмос даралтаас хамаардаг.

1. 10. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх

1. 11. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• 3. Идэвхтэй тээвэрлэлтийн зам• Эсийн мембраны зөөврийн систем оролцдог. Энэ нь тодорхой нэгдлүүдэд сонгомол байдаг бөгөөд 2 бодис 1 зөөвөрлөлтийн механизмд өрсөлдөх боломжтой. Энерги зарцуулж концетрацийн градиентийн эсрэг зөөгдөнө. Ийм зөөвөрлөлтөөр усанд уусдаг туйлт молекулууд, органик бус ион, сахар, амин хүчил, примидин зөөгдөнө.

1. 12. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх

1. 13. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• 4. Пиноцитоз• Том молекулыг эсийн мембран хумьж аваад цэврүү үүсгэн улмаар цэврүү нь шингэнээр дүүрч эсийн эсрэг тал руу шилжих байдлаар эс дотор нэвтрүүлж экзоцитозын замаар эсээс гадагшилна.• Зарим уураг, Каслын дотоод хүчин зүйл, витамин В12-ын комплекс

1. 14. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• Эмийн бодис нарийн гэдэсний ханаар шимэгдэхэд: • Нарийн гэдэсний салст бүрхүүлийн бүтэц, үйл ажиллагааны бүрэн бүтэн байдал • Гэдэсний хөдөлгөөн • Орчны рH • Гэдсэн доторх агууламжийн хэмжээ, чанар зэргээс хамаарна.

1. 15. Эмийн бодисыг ууж хэрэглэх• Нарийн гэдсэнд шимэгдэжцусны судсанд орсон эмүүдэн венийн системээрдамжин элгэнд очиж улмаардээд хөндий венд очинбаруун тосгуурт очин багаэргэлтээс зүүн тосгуурточин их эргэлтэнд орно.

1. 16. Эмийн бодисыг хэлэн дор тавьж шимэх Шахмал, мөхлөг, дусал зэрэг эмийн хэлбэрийг хэлэн дор тавьж шимж хэрэглэдэг. Эм салст бүрхүүлээр хурдан шимэгдэж, ходоод гэдэсний зам болон элгээр дамжихгүй шууд цусны их эргэлтэнд орж эмийн үйлдэл хурдан илэрнэ.Ихэвчлэн өндөр идэвх бүхий эмийн бодисуудагуулсан, тухайлбал бэлгийн даавар, валидол, нитроглицерингэх мэт.• Давуу тал: • Системийн өмнөх элиминацид бараг ордоггүй.• Сул тал: • Бага насны хүүхэд, ухаангүй өвчтөнд хэрэглэж болдоггүй.

1. 17. Эмийн бодисыг шулуун гэдсээр хэрэглэх• Хэрэглэсэн эм энгийн диффузын замаар шулуун гэдэсний салст бүрхүүлийг нэвтэрч шулуун гэдэсний вен, нойр булчирхайн болон доод хөндийн венээр дамжин элгээр дамжихгүйгээр их эргэлтэнд орно. Ходоод гэдэсний замын ферментийн нөлөөлөлд ордоггүй.• Эмийн бэлдмэл 7-12 минутын дараа цусанд буй болно.• Эмийн лаа болон клизм хэлбэрээр хэрэглэнэ.• Шулуун гэдэсний ханаар ус тосонд уусдаг бодис амархан шимэгдэнэ. Хэрэв цочроох нөлөөтэй бодис байвал салс нэмж хэрэглэнэ.• Ерөнхий болон хэсгийн үйлдэл үзүүлнэ.

1. 18. Эмийн бодисыг шулуун гэдсээр хэрэглэх• Давуу тал: • Эмийн үйлдэл түргэн буюу 5-15 минутын дараа илэрнэ. • Хоол боловсруулах замд задрахгүй. • Элэг хордуулахгүй. • Бага насны хүүхэд болон ухаангүй өвчтөнд хэрэглэж болно.

1. 19. Эмийн бодисыг 12 хуруу гэдсэнд зондоор хийж хэрэглэх• Зарим эмийг 12 хуруу гэдсэнд зондоор хийхэд гэдсэнд өндөр концентрацитай нэгдэл шууд очиж үйлдэл түргэн эхэлдэг сайн талтай.• Жишээ нь: Магнийн сульфатыг цөс хөөх зорилгоор энэ аргаар хэрэглэдэг.

1. 20. Хоол боловсруулах замаар оруулахаасбусад замаар оруулах• Тарих арга• Амьсгалын замаар оруулах• Бусад

1. 21. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Шингэн зүйлийг тариурын тусламжтайгаар бие махбодид оруулахыг тарилга гэнэ. • Судсанд • Арьсан дор • Лимфэд • Плеврийн хөндийд • Хэвлийн хөндийд • Нугасны шингэнд • Ясны хэмд • Үенд • Өвчүүнд тус тус эмийн бодисыг тарьж болно.

1. 22. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Венийн судсанд ихэвчлэн усан уусмал хааяа спиртийн уусмал тарьдаг. Судсанд тарьсан бодис эмийн бодис маш хурдан зүрх тархинд очдог, ямар ч биологийн мембран дахиж шүүдэггүй, эмийн үйлдэл маш хурдан илэрнэ.• Венийн судсанд: • Тосон уусмал, хөвмөл, хийтэй уусмал тарьж болохгүй. Учир нь эмболи болно. • Илэрхий цочроох шинжтэй эм тарьж болохгүй.• Эмийн бодис маш цэвэр байх шаардлагатай.

1. 23. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Артерийн судсанд эмийн бодисыг хийхдээ яг цусан хангамж өгч буй артери руу нь өндөр концентрациар хийдэг. Их концентрациар хийж байгаа учраас эмийн хорт нөлөөг багасгахын тулд түүний урсгалыг зохиомлоор хааж болно.• Рентген тодосгогч бодис болон хавдрын эсрэг бодисыг артерийн судсанд хийдэг.

1. 24. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Цус тархины хоригийг нэвтэрдэггүй бодисуудыг тархины бүрхүүл, нугасанд тарьдаг.

1. 25. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Булчинд болон арьсан дор эмийг тарихад хялгасан судасны хана, холбогч эдийн мембраныг дамжин шимэгдэнэ. Иймээс булчинд, арьсан дор усан ба тосон уусмал, хөвмөл тарьж болно. Харин түлэх үхжил үүсгэх цочроох шинж чанартай эм тарьж болохгүй.• Булчинд тарихад эмийн үйлдэл 5-10 минутанд, арьсан дор тарихад арай удаан эхэлнэ.

1. 26. Эмийн бодисыг тарих аргаар хэрэглэх• Тарилгын сул тал: • Хүндрэл гарах • Өвдөх • Заавал ариутгагдсан байх • Эмнэлгийн мэргэжилтэн шаардлагатай

1. 27. Эмийн бодисыг амьсгалын замаар хэрэглэх• Амьсгалын замаар хий хэлбэрийн бодис, дэгдэмхий, шингэнийг хэрэглэнэ. Ийм эм нь амьсгалаар уушгинд цулцанд хүрч тэндээс маш хурдан шимэгдэж цусанд орно.

1. 28. Эмийн бодисыг амьсгалын замаар хэрэглэх• Аэрозоль байдлаар хэрэглэж буй шингэний хэмжээ бага байна. Хэрвээ их шингэн хэрэглэвэл амьсгал боогдох ба амьсгалын бүтэц гэмтэнэ.

1. 29. Эмийн бодисыг амьсгалын замаар хэрэглэх•Аэрозолийн дуслын хэмжээ 60-100 мкмбайвал дусал залгиур дээр бууж ходоодзалгигдана.•Дунд зэргийн дуслууд трахей, бронхынсалстад хүрнэ•Жижиг хэмжээний буюу <2мкмдуслууд цулцанд хүрнэ.

1. 30. • Аэрозолийн дуслын хэмжээ хэдий чинээ багабайна, төдийн чинээ цулцанд хүрч сайн шимэгдэнэ.Уушгины цулцан шимэгдэх талбай ихтэй бөгөөдцулцангийн эс, эндотелийн эсийн мембран нимгэнбайдаг учир эм шимэгдэхэд тохиромжтой. Цусныих эргэлтэнд шууд ордог учраас эмийн үйлдэлтүргэн илэрнэ.

1. 31. Бусад• Мөн эмийн бодисуудыг гадна биеийн гадаргуу салстад түрхэх, цацах, шавших, жин тавих, угаах, зайлах үэрэг аргыг хэрэглэнэ.• Жишээ нь: Арьс, нүд, хамар, чихэнд дусаах, хоолой зайлах, эм түрхэх гэх мэт. Эмийг ийм аргаар хэрэглэхэд хэсгийн болон ерөнхий үйлдэл үзүүлж болно.• Ионофорез хэрэглэж арьс салстаар эмийн бодисыг шимэгдүүлэх арга байдаг. Мөн адиурекрин зэрэг зарим эмийг хамраар татаж хэрэглэдэг. Энэ үед хамрын хөндийн салст бүрхүүлээр шимэгдэнэ.

1. 32. Бусад• Арьсанд түрхэхэд цацлага, тосон түрхэц, паст болон шингэн түрхэц зэрэг эмийн хэлбэрийг хэрэглэнэ. Эмийн бодис нь ерөнхий ба хэсэг газрын үйлдэл үзүүлнэ. Арьсанд мэдрэлийн судлууд байдаг учраас эмийн бодис нь рефлексийн замаар бие махбодид орж болно. Жишээ нь гоюуг нааж хэрэглэхэд доод мөчний цусны судсыг өргөсгөх үйлдэл үзүүлнэ.• Арьс нь өөх тосны бүрхүүлээр бүрхэгдсэн эпидермисийн давхаргатай учир тосонд уусдаг эмийн бодисууд /фенол, камфор/, тосыг уусгадаг /этанол, хлороформ, эфир/ шингэнд уусдаг эмийн бодисууд амархан шимэгддэг. Арьсаар хий болон дэгдэмхий бодисууд амархан нэвтэрнэ.• Гэмтээгүй арьсаар эмийн бодисын усан уусмалууд бараг шимэгддэггүй боловч эмульсжүүлсний дараа амархан нэвтэрч хэсэг газрын үйлдэл үзүүлнэ.

1. 33. Ном зүй1. М.Чүлтэмсүрэн, Ч.Ерөөлт “Эм судлал” ху 10-14.2. Г.Эрдэнэцэцэг, С.Хандсүрэн “Эмийн технологи” ху 18-21.3. Color atlas of Pharmacology 2005. ху 12-15.4. Интернэт